آتش سوزی جنگل

جنگل یکی از مواهب و منبع مهم ثروت می باشدکه از بدو ظهور بشر با حیات او ارتباط داشته است

درجه حرارت لازم برای احتراق مواد سوختی جنگل به طور تقریب از ۲۶۰ الی ۴۰۰ درجه سانتی گراد می باشد. احتراق غالباً بطول زمانی که ماده سوختنی در معرض حرارت قرار گرفته بستگی دارد . مثلاً برگهای سوزنی خشک در اثر حرارت حاصله از کبریت مشتعل در طی چند ثانیه و برگهای سوزنی مرطوب در مدت چند دقیقه مشتعل می شوند .

آتش سوزی مجدد حریقهائی که ظاهراً خاموش شده اند : عامل مهم در آتش سوزی مجدد ، حرارت است اگر چه شعله و دود در آتش سوزیهای خاموش شده مشاهده نمی شود ولی اگر حرارت زیاد آن از بین نرفته باشد حریق مجدداً تولید خواهد شد . این قبیل آتش سوزیها غالباً در نقاطی که مواد سوختنی مدت قابل ملاحظه ای تحت تأثیر حرارت قرار گیرد رخ می دهد.

شیب کوهستان تأثیر زیادی در انتقال حرارت بوسیله تشعشع به مواد سوختنی موجود در قسمت بالا و پائین محل حریق دارد بدین معنی مواد سوختنی موجود در قسمت بالای محل حریق بیش از مواد وجود در قسمت پائین آن حرارت جذب می نمایند . بهمین علت است که حریق در کوهستان سریعتر از زمین مسطح توسعه می یابد.

باد به دو طریق نیز در انتقال حرارت بوسیله تشعشع تأثیر می نماید.

۱ـ باد سرعت احتراق را در اثر اکسیژن زیاد نموده وباعث تشدید حریق می شود.

۲ـ با دشعله ها را خم نموده و در نتیجه فاصله بین منبع حرارت و مواد سوختنی موجوددر مسیر حریق کم می شود .

 این دو اثر دو گانه مواد سوختنی را که درمسیر حریق قرار دارند خشک و گرم نموده و سرعت توسعه افزایش یافته و سبب آتش سوزی کامل می شود.

حرکت توده های گرم هوا :

در آتش سوزی جنگل مواد سوختنی که در مسیر جریان توده های گرم هوا قرار گرفته اند حرارت دیده و شرایط اشتعال در آنها سریعتر ایجادمی گردد . به همین ترتیب توده های گرم که از حریق سطحی صعود می نماید مقدار زیادی از حرارت را به تاج درختان انتقال داده و آنها را به درجه حرارتی که برای آتش سوزی لازم است نزدیکتر می سازد.

موقعی که حریق در تاج درختان و سایر مواد سوختنی هوائی رخ داد انتقال حرارت در اثرحرکت توده های گرم هوا غالباً افزایش می یابد . جرقه ها و قطعات آتش سوزان از تاج و تنه های درختان مورد حریق به زمین افتاده و سبب ایجاد آتش سوزیهای دیگری در مواد سوختنی موجوددر زمین می شود این حریقهای زمینی شدت آتش سوزی را که در تاج درختان رخ داده زیاد می نمایند زیرا توده های گرم هوا صعود نموده و داخل در مواد سوختنی هوایی شده ودر نتیجه عکس العمل مداوم تولیدمی شود .

انواع آتش سوزی های جنگلی

۱ـ آتش سوزی زمینی     ۲ـ آتش سوزی سطحی        ۳ـ آتش سوزی تاجی

آتش سوزیهای تاجی غالباً درانواعی از درختان رخ می دهد که دارای شاخه و برگ سریع الاشتعال می باشند لذا جنگلهای مخروطی بیش از جنگلهای غیر مخروطی در معرض خطر حریق تاجی قرار دارند

عوامل زیادی در توسعه و شدت حریق اثر داشته و مهمترین آنها بشرح زیر می باشد:

الف‌.      مواد سوختنی     ب .رطوبت ماده سوختنی     پ .وزش باد     ت .موانع طبیعی محل    ث .پوشش جنگل

درجه حرارت هوا:

مواد سوختنی موجوددر جنگل یکی ازعوامل متغیر در معادله حریق می باشد . آتش نشان وقتی می تواند از مبارزه خود نتیجه قطعی حاصل نماید که از وضع کلی و طبیعی مواد سوختنی جنگلی و تغییرات آنها و قواعد و اصول احتراق آگاه بوده و قابلیت اشتعال و طرقهای عمل کرد آتش را در انواع مختلف مواد سوختنی پیش بینی نماید.

سرعت آتش سوزی بر حسب وضع و تعداد مواد سوختنی :

وضع و مقدار مواد سوختنی	حد متوسط سرعت برحسب متردر ساعت	مرحله سرعت توسعه
مواد سوختنی پراکنده و بطور کلی از تابش نور آفتاب و باد محروم می باشند.	۹۰ – ۱۶۰	خیلی بطئی
مواد سوختنی زمینی زیادتر از وضع اول وبندرت تمرکز یافته و از نور آفتاب وباد محروم می باشند. خزه نیز ممکنست موجودباشد بروز حریق درتاج درختان محتمل است	۶۰ – ۲۶۰	بطئی
مواد سوختنی زمین زیاد، فقط در بعضی از قسمتها از نور آفتاب وباد محروم مانده و درختان خشکیده سر پا وافتاده و با پوست خشکیده .	۲۶۰ – ۵۰۰	متوسط
مواد سوختنی زمینی سبک در معرض هوا و باد تمرکز یافته و درختان خشکیده سر پاافتاده و همچنین مازاد مقطوعات موجود است .	۵۰۰ – ۷۰۰	سریع
پوشش زنده جنگل منحصر به علفها و بوته های خشکیده بوده و ضمناً مقدار زیادی مازاد مقطوعات با برگهای خشکیده در سطح جنگل موجود می باشد.	۷۰۰ – ۱۳۰۰	خیلی سریع

شدت و سرعت توسعه آتش سوزی بستگی معکوس برطوبت ماده سوختنی دارد.

رطوبت مواد سوختنی بهترین علامت و معرف قابلیت اشتعال جنگل می باشد. بطورکلی هر گاه رطوبت مواد سوختنی بیش از ۳۰ درصد باشد جنگل تقریباً از آتش سوزی ناشی از اثر کبریت مشتعل و ته سیگار و . . . مصون مانده و در صورتیکه رطوبت مواد سوختنی کمتر از سی درصد باشد عوامل بیشتری می تواند سبب آتش سوزی در آنها بشوند و اگر رطوبت ماده سوختنی به ۶ درصد ویا کمتر از آن برسد تمام عوامل و منابع احتراق خطرناک بوده و باعث بروز آتش سوزی در آنها می گردند

در جنگلهای تنگ مواد سوختنی در معرض تابش آفتاب قرار داشته و بالطبع درجه حرارت آنها از مواد سوختنی که در جنگلهای انبوه یعنی در سایه قرار دارند بیشتر می باشند.

در بعضی از نقاط حرارت آفتا ب از تخته سنگها و یا از زمینهایی که دارای رنگ روشن می باشند منعکس گردیده ( در بعضی مواقع از لوازم بجا مانده مانند شیشه ، فلز و . . .  ) سبب افزایش درجه حرارت مواد سوختنی مجاور می شود.

علت های آتش سوزی در جنگل :

به طور کلی دو نوع آتش سوزی در جنگل ها اتفاق می افتد :

آتش سوزی طبیعی                        آتش سوزی غیر طبیعی ( به وسیله انسان )

نوع درختان جنگل در شدت یا کاهش آتش سوزی تأثیر دارد ، به طورمثال شدت آتش سوزی درختان « سوزنی برگ » بیشتر از درختانی است که برگ پهن دارند. به همین جهت است که از درختان پهن برگ به منظور آتش بر سبز در جنگل های سوزنی برگ استفاده می کنند ، به طوری که در اطراف قطعاتی از جنگل سوزنی برگ درختان پهن برگ می کارند .

راههای مبارزه با انواع آتش سوزی در جنگل

۱ـ آتش سوزی سطحی :

برای مبارزه با آتش سوزی سطحی ، چنانچه وسعت آتش و پوشش گیاهی جنگل پر و درهم نباشد با کمک گونی های خیس ، کوبیدن به وسیله بیل های دسته بلند ، ریختن خاک و یا پاشیدن آب می توان آتش را خاموش کرد. اما اگر وسعت آتش زیاد باشد ، به طوری که از رو به رو مبارزه با آن ممکن نباشد ، بهتر است از دوطرف اقدام کرد تا به تدریج وسعت آتش کم شود . در هنگام آتش سوزی ، اگر از دو طرف برای خاموش کردن آتش اقدام شود کار خاموش کردن ، بهتر انجام

 می شود ، اگر دامنه آتش سوزی به اندازه ای زیاد باشد که با راههای بالا نتوان آنرا خاموش کرد ، در اینصورت با ایجاد آتش بر باید جلو پیشرفت آتش را گرفت .

۲ـ آتش سوزی تاجی :

درهنگام آتش سوزی تاجی قبل از هرکاری ، باید تعدادی از درختان اطرف منطقه را که درختان سوزنی هستند را قطع کرد تا از سرایت آتش به دیگر درختان جلوگیری شود و به این ترتیب خاموش کردن آتش آسان تر است .

باید دانست ، آتش سوزی تاجی خیلی سریع پیشروی می کند . از این رو ، ابتدا جنگل هایی را که درختان سوزنی برگ دارند وزود آتش می گیرند به قسمت های کوچک تقسیم می کنند.

۳ـ آتش سوزی تنه ای :

اگر تنه درختان خشک و پوسیده و توخالی آتش بگیرند ، باید سوراخ تنه درختان رااز خاک پر کرد تا آتش خاموش شود . چنانچه آتش به تنه درختان رسیده باشد ، قبل از قطع درخت ابتدا باید گیاهان اطراف را از بین ببریم . آن گاه باوسایل آتش نشانی آتش را خاموش کنیم تا به جاهای دیگر سرایت نکند

۴ـ آتش سوزی زیرزمینی :

اگر در سر راه حرکت آتش زیرزمینی خندق یا گودالی حفر کنند ، چنانچه عمق این گودال به اندازه ای باشد که کف آن به خاک برسد ، از پیشروی آتش زیرزمینی جلوگیری می شود.

روش های پیشگیری از آتش سوزی

الف ـ تهیه ونصب تابلوهای هشدار دهنده                  ب ـ آموزش افراد

ج ـ احداث مکانهایی جهت استقرار بازدید کنندگان   د ـ احداث جاده های نفوذی ( احداث خطوط آتش بر )                       ه ) عملیات جنگلداری

ر) تهیه وسایل لازم جهت اطفاء آتش

وظایف بعد از آتش سوزی :

پس از آنکه آتش سوزی جنگل مهار شد لازمست از قسمتهائیکه سوخته شده بازدید بعمل آمده ، هر درختی را که هنوز در حال سوختن می باشد خاموش نمود ودر صورت لزوم آنها را قطع کرد . گرده بینه ها و کنده های درختان و شاخ و برگی را که همچنان درحال سوختن می باشد باید خاموش کرد. ( لکه گیری بعد از حریق )

 

تهیه وتنظیم:حسین مرتضوی